Sjósókn við Íslandsstrendur hefur ávallt verið einn af okkar helstu atvinnuvegum. Oft hefur verið rætt um hetjur hafsins en í gegnum aldirnar hefur ýmis áhætta fylgt því að starfa á sjó og sjóslys voru tíð hér á árum áður. Engin banaslys urðu á íslenskum sjómönnum við strendur landsins á árinu 2021 sem er áttunda árið sem svo háttar til og fimmta árið í röð. Slysum á sjó hefur einnig fækkað. En hverju má þakka þennan góða árangur?
Fiskveiðar við Ísland voru og eru oft stundaðar við erfið skilyrði. Hér er allra veðra von og eru fiskveiðar enn hættuleg atvinnugrein. Hartnær 4000 fórust í sjóslysum á 20. öldinni og talið er að allt að 48 sjómenn hafi drukknað hér árlega á árunum 1900 til 1975 og 14 að meðaltali árin 1975 til 1985. Sex ár voru þá mannskæðust en þá fórust á annað hundrað árlega. Undanfarin ár hefur undir einn sjómaður farist árlega að meðaltali sem er mikil breyting frá fyrri tíð. Þegar litið er yfir farinn veg sést glöggt hversu miklum árangri hefur verið náð í forvörnum á sjó í seinni tíð. Mannskaði var lengi vel að því er virtist óhjákvæmilegur fylgifiskur sjósóknar við Ísland en árangur í slysavörnum á sjó síðustu misseri hefur gjörbreytt þeirri stöðu. Fimm ár í röð hafa engin banaslys orðið á sjómönnum við Íslandsstrendur.
Góðan árangur má meðal annars þakka betri skipum, bættum búnaði og aðbúnaði, auknum kröfum til öryggis um borð, fiskveiðistjórnunarkerfinu og öflugum forvörnum. Framfarir hafa orðið á mörgum sviðum sem skila samanlagt árangri. Fáeinum árum eftir að Slysavarnaskóli sjómanna var stofnaður árið 1985 fór tilvikum að fækka. Mikil viðhorfsbreyting hefur orðið frá þeim tíma og sjóatvikum fækkað jafnt og þétt að undanskildum tveimur árum, 2002 og 2007. Aukin vitund sjómanna og útgerða um mikilvægi öryggismála hefur haft mikið að segja og Slysavarnaskóli sjómanna hefur leikið þar lykilhlutverk. Þar fer fram fræðsla um öryggismál og slysavarnir og er nám við skólann forsenda lögskráningar á skip. Sjávarútvegsfyrirtækin hafa einnig tekið öryggismálin föstum tökum. Atvikaskráning hefur reynst mikilvæg í því skyni að skapa gagnagrunn um óhöpp og slys til að greina atvikin og koma í veg fyrir að þau endurtaki sig. Í raun til að læra af reynslunni.
Fyrsta björgunarsveitin var stofnuð árið 1918 í Vestmannaeyjum í kjölfar tíðra sjóslysa og mannskaða við strendur landsins. Allt frá því hafa íslenskar björgunarsveitir staðið vaktina og lagt sitt af mörkum til að tryggja öryggi almennings. Slysavarnafélagið Landsjörg eru landssamtök björgunarsveita og slysavarnadeilda á Íslandi og var félagið stofnað 2. október árið 1999. Þá urðu til ein stærstu samtök sjálfboðaliða á Íslandi. Sjóbjörgun er stór þáttur í starfsemi margra eininga Slysavarnafélagsins Landsbjargar og hefur grettistaki verið lyft í öryggismálum sjómanna frá stofnun Slysavarnafélags Íslands og síðar Slysavarnaskóla sjómanna. Sérhæfing í sjóbjörgun hefur ósjaldan skipt sköpum á neyðarstundu. Um 150 útköll eru á ári hverju í sjóbjörgun eða rúmlega tvö á viku í meðaltalsári hjá sjóbjörgunarsveitum félagsins samkvæmt upplýsingum á vef Landsbjargar.
Sjóvá hefur eins og nafnið ber með sér alltaf tengst íslenskum sjávarútvegi sterkum böndum og hefur lagt mikla áherslu á forvarnastarf og öryggismál í greininni. Áralangt samstarf Sjóvár við Slysavarnafélagið Landsbjörg er eitthvað sem við erum mjög stolt af en Sjóvá hefur verið bakhjarl samtakanna frá stofnun þeirra. Sjómenn eiga mikið undir góðum björgunarbúnaði en ekki síður getu og hæfni björgunarsveitanna er í nauðir rekur. Slysavarnafélagið Landsbjörg á og rekur 13 stór björgunarskip hringinn í kringum landið sem einingar félagsins hafa í sinni umsjá til að sinna útköllum á sjó á hafsvæðinu við Ísland. Unnið hefur verið að endurnýjun björgunarskipa formlega frá árinu 2017 en óformlegur undirbúningur hefur þó staðið yfir í mun lengri tíma.
Á síðasta ári var undirritaður samningur um nýsmíði þriggja björgunarskipa fyrir Slysavarnafélagið Landsbjörg en í þrettán skipa flota félagsins er meðalaldur skipa orðinn 35 ár. Finnski skipasmiðurinn KewaTec annast smíði skipanna þriggja sem eru af nýjustu gerð og búin nýjustu siglingartækjum til leitar og björgunarstarfa ásamt því að vera sjálfréttandi. Sjóvá afhenti á síðasta ári Slysavarnafélaginu Landsbjörg styrk upp á 142,5 milljónir króna til smíða á þremur skipum en hvert þessara nýju skipa kostar 285 milljónir króna. Með samkomulagi milli ríkis og Landsbjargar var tryggð allt að helmings fjármögnun þeirra og með styrknum gat smíði hafist en afhending fyrsta skipsins er áætluð í ágúst á þessu ári. Markmiðið er síðan að endurnýja öll þrettán skipin. Með tilkomu nýju björgunarskipanna verður bylting í viðbragðstíma og aðbúnaði fyrir áhafnir og skjólstæðinga. Skipin hafa þannig mikla þýðingu fyrir öryggi sjófarenda og samfélagið allt.
Þrátt fyrir að mikill árangur hafi náðst í forvörnum á sjó er nauðsynlegt að leggja áfram áherslu á öryggismál í sjávarútvegi. Við viljum viðhalda góðum árangri og halda áfram að fækka slysum. Margs er að minnast og fyrir margt að þakka á hátíðardegi sjómanna, sjómannadeginum. Vil ég nota tækifærið og óska sjómönnum og þjóðinni allri til hamingju með daginn. Höfundur er verkefnastjóri forvarna hjá Sjóvá.Greinin birtist fyrst á Vísir.is þann 12. júní 2022